INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO-PI-R, NEO-FFI – POZNAJ SWOJĄ OSOBOWOŚĆ 

Z pewnością każdemu zdarzyło się kiedyś zastanawiać, dlaczego w stresującej sytuacji jedne osoby świetnie sobie radzą, a inne nie potrafią opanować negatywnych emocji. Albo też dlaczego niektórzy, gdy coś idzie nie po ich myśli, przesadnie reagują gniewem, a inne są opanowane i skoncentrowane na znalezieniu najlepszego rozwiązania… Takich pytań dotyczących sposobu zachowania się różnych osób w określonych sytuacjach można postawić dużo więcej. Inwentarz osobowości NEO-PI-R lub NEO-FF-I pozwala lepiej wyjaśnić, i na tej podstawie przewidzieć, ludzkie zachowanie. 

Ludzie bardzo różnią się od siebie w tym jak przeżywają i dostosowują się do różnych okoliczności. Ogromnie różnimy się też tym, jak funkcjonujemy w relacjach interpersonalnych w rodzinie, szkole, pracy. Jedni są ufni i serdeczni, drudzy trzymają chłodną rezerwę albo są kłótliwi.

Psychologowie badający osobowość człowieka wyjaśniają, że różnimy się między sobą ponieważ każdy z nas posiada niepowtarzalną konfigurację różnych cech, których podłoże w głównej mierze jest biologiczne, jednakże kształtowane jest również, choć w mniejszym stopniu, przez środowisko. 

Wielka Piątka – najbardziej rzetelna teoria cech osobowości 

Jednym z modeli psychologicznych, który pozwala na opis osobowości człowieka i dzięki temu umożliwia też przewidywanie zachowań ludzi, jest teoria „Wielkiej Piątki” zaproponowana przez Paula Costę i Roberta McCrae.

Zgodnie z założeniami tego modelu osobowość człowieka możemy opisać na pięciu wymiarach:

1. neurotyczności,
2. ekstrawersji,
3. otwartości na doświadczenie,
4. sumienności,
5. ugodowości.

Nasilenie cechy w obrębie każdego wymiaru może być wysokie, średnie lub niskie. Oznacza to, że każda osoba charakteryzuje się indywidualną konfiguracją nasilenia poszczególnych pięciu cech osobowości.

Jakie są główne cechy osobowości w modelu Wielkiej Piątki?

Poniżej znajduje się krótka charakterystyka pięciu głównych cech osobowości w modelu Costy i McCrae.

Neurotyczność – ogólna tendencja do odczuwania emocji negatywnych, takich jak strach, smutek, zakłopotanie, złość, poczucie winy, wstręt. Negatywne emocje utrudniają przystosowanie, dlatego też osoby z wysoką neurotycznością mają tendencję do irracjonalnych idei, słabszej kontroli impulsów, gorszego niż inni radzenia sobie ze stresem.

Osoby neurotyczne reagują lękiem, nadmiernie się emocjonują, są pozbawione poczucia bezpieczeństwa, impulsywne, często nadmiernie martwią się różnymi sprawami i przejawiają skłonności hipochondryczne.

Osoby nisko neurotyczne, czyli zrównoważone emocjonalnie, są stabilne, spokojne, zrelaksowane. Dobrze radzą sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Nie mają poczucia braku bezpieczeństwa. Trudne i stresujące sytuacje nie wytrącają ich z poczucia równowagi. Zdolne są do zmagania ze stresem bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. 

Ekstrawertyczność – to zaangażowanie w kontakty interpersonalne i poziom energii.

Ekstrawertycy są uspołecznieni, lubią towarzystwo i duże grupy ludzi. Są asertywni, aktywni, serdeczni, skłonni do zabawy. Wykazują także tendencję do dominowania w kontaktach towarzyskich, wykazują optymizm życiowy, poszukują stymulacji.

Osoby nisko ekstrawertyczne, czyli introwertycy zachowują się z rezerwą, ale nie są nastawieni nieprzyjaźnie. Są raczej niezależni niż ulegli. W pracy są systematyczni i powolni. Preferują przebywanie w samotności i często są nieśmiali. 

Otwartość na doświadczenie – to wyobraźnia, uczucia, idee.

Osoby otwarte na doświadczenie są ciekawe świata wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Z tego względu ich życie jest bogatsze pod względem przeżyć niż życie innych osób. Przyjemnością dla nich jest wymyślanie nowych rzeczy, uznawanie niekonwencjonalnych wartości. Doświadczają emocji pozytywnych jak i negatywnych bardziej intensywnie niż osoby zamknięte na doświadczenie.

Osoby z małą otwartością na doświadczenie mają tendencję do zachowań konwencjonalnych, wolą rzeczy znane od nowych, ich reakcje emocjonalne nie są tak różnorodne. Osoby zamknięte mają też pragmatyczne zainteresowania i preferują uznane społecznie sposoby działania. Cechują ich konserwatywne poglądy ale nie jest prawidłowością, że są autorytarni.

Ugodowość – jest związana z tendencjami interpersonalnymi, podobnie jak ekstrawertyczność.

Osoba ugodowa darzy ludzi życzliwością, jest altruistyczna, gotowa nieść pomoc innym i wierzy w to, że gdy będzie sama, również uzyska pomoc od innych. Osoby takie charakteryzowane są często jako prostolinijne, prostoduszne, łagodne i uczuciowe w stosunku do innych. 

Osoba mało ugodowa, czyli konfliktowa (antagonistyczna) jest egocentryczna, sceptyczna w stosunku do intencji żywionych przez inne osoby, raczej rywalizująca niż współpracująca, często jest też oschła w kontaktach z innymi ludźmi. 

Sumienność – jest związana z samokontrolą, motywacją do działania, zdolnością do planowania, organizowania i wykonywania zadań.

Osoba sumienna posiada zakreślone cele, dużą determinację, poważnie podchodzi do swoich obowiązków. Jest ambitna, zazwyczaj ma duże osiągnięcia akademickie i zawodowe. Osoby takie charakteryzowane są często jako skrupulatne, punktualne i rozważne.

Osoby mało sumienne są mniej staranne i mniej wytrwałe w osiąganiu celów. Są też mniej godne zaufania, nieuważne, mają bardziej hedonistyczne podejście do życia. Cechuje je rozleniwienie, impulsywność przy podejmowaniu decyzji, spontaniczność w działaniu i większe zainteresowanie sprawami seksu.

Inwentarz osobowości NEO-PI-R oraz NEO-FFI – psychometryczne metody badania osobowości

Pięcioczynnikowy model struktury osobowości Costy i McCrae (opisany powyżej), przyczynił się do powstania psychometrycznych metod badania osobowości. Należą do nich przydatne w praktyce klinicznej inwentarze osobowości NEO-PI-R oraz jego zmodyfikowana wersja NEO-FFI.

Kwestionariusz NEO-PI-R składa się z 240 twierdzeń umożliwiający pomiar pięciu czynników i sześciu składników w obrębie każdego z nich. Jest w związku z tym narzędziem, który daje bardzo dokładną diagnozę osobowości. Inwentarz osobowości NEO-FFI jest skróconą wersją inwentarza NEO-PI-R. Składa się 60 twierdzeń, po 12 do oceny tylko każdego z pięciu czynników.

Inwentarz osobowości NEO-PI-R – co dokładnie mierzy?

Badanie metodą NEO-PI-R pozwala na szczegółowy opis struktury osobowości. Na podstawie wyników NEO-PI-R można prognozować styl zachowania, myślenia i przeżywania osoby badanej. Jak wspomniano wcześniej, NEO-PI-R umożliwia pomiar pięciu czynników osobowości (neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, sumienność) i sześciu składników w obrębie każdego czynnika.

Czytaj też: Testy osobowości NEO-PI-R, NEO-FFI

Poniżej znajduje się charakterystyka każdego ze składników osobowości, których nasilenie mierzy kwestionariusz NEO-PI-R.

Składniki Neurotyczności

1. Lęk – tendencja do reagowania lękiem, bojaźliwość, napięcie, skłonność do przejmowania się.
2. Agresywna wrogość – gotowość do reagowania gniewem, tendencja do doświadczania frustracji i rozgoryczenia. 
3. Depresyjność – skłonność do doświadczania poczucia winy, beznadziejności, samotności. 
4. Nadmierny samokrytycyzm – dominujące emocje wstydu, zakłopotania, doświadczanie poczucia niższości. 
5. Impulsywność – niezdolność do kontrolowania nieprzepartych, narzucających się pragnień i potrzeb. 
6. Nadwrażliwość – podatność na stres, skłonność do wpadania w panikę. 

Składniki Ekstrawertyczności

1. Serdeczność – uczuciowość i przyjazne podejście do innych ludzi. 
2. Towarzyskość – chęć przebywania z innymi ludźmi. 
3. Asertywność – przebojowość, przewaga nad innymi, tendencja do wypowiadania się w sposób autorytatywny. 
4. Aktywność – szybkie tempo zachowania, odczuwanie dużej energii i potrzeba bycia ustawicznie zajętym. 
5. Poszukiwanie doznań – otwartość na doświadczenie wewnętrzne i zewnętrzne, skłonność do poszukiwania stymulacji. 
6. Emocje pozytywne – tendencja do doznawania pozytywnych emocji takich jak radość, szczęście, miłość i podekscytowanie. 

Składniki Otwartości na doświadczenie

1. Wyobraźnia – otwartość na fantazjowanie, posiadanie tzw. żywej wyobraźni. 
2. Estetyka – szczególna wrażliwość na sztukę, piękno. 
3. Uczucia – wrażliwość na własne uczucia i emocje oraz docenianie emocji jako ważnego komponentu w życiu. 
4. Działanie – otwartość w sensie behawioralnym, przejawia się podejmowaniem różnych działań, odwiedzaniem nowych miejsc, jedzeniem nowych potraw.
5. Idee – ciekawość intelektualna, otwartość i chęć rozważania nad nowymi, często niekonwencjonalnymi pomysłami. 
6. Wartości – gotowość do dokonywania ponownych przemyśleń na temat uznanych wartości społecznych, politycznych. 

Składniki Ugodowości

1. Zaufanie – przekonanie, że inni ludzie są uczciwi i mają dobre zamiary. 
2. Prostolinijność – otwartość, szczerość i prostolinijność w sposobie bycia, uczuciowość w stosunku do innych ludzi. 
3. Altruizm – zainteresowanie innymi ludźmi, co znajduje wyraz w trosce i innych i chęć niesienia im pomocy. 
4. Ustępliwość – w konfliktach tendencja do ustępowania, przebaczania innym. 
5. Skromność – unikanie rozgłosu. 
6. Skłonność do rozczulania się – współczucie i zainteresowanie innymi. 

Składniki Sumienności

1. Kompetencje – przekonanie, iż jest się zdolnym, kompetentnym, skutecznym, rozważnym. 
2. Skłonność do porządku – dobre zorganizowanie, porządek w swoich rzeczach. 
3. Obowiązkowość – przestrzeganie zasad etycznych, skrupulatne wypełnianie zobowiązań. 
4. Dążenie do osiągnięć – wysokie aspiracje, wytrwała praca, stanowczość, posiadanie poczucia sensu życia. 
5. Samodyscyplina – zdolność do rozpoczynania zadań i doprowadzania ich do końca, mimo znudzenia i innych przeszkód. 
6. Rozwaga – tendencja do dokładnego przemyślenia tego, co ma się zrobić. 

Inwentarz osobowości NEO-FFI – co mierzy?

Inwentarz osobowości NEO-FFI to skrócona wersja NEO-PI-R, dostarcza więc osobie badanej najważniejszych informacji jedynie w obrębie pięciu głównych czynników (bez składników), na temat nasilenia neurotyczności, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności osoby badanej. Zatem kwestionariusz NEO-PI-R w porównaniu do NEO-FFI, choć jest bardziej czasochłonny, to daje dokładniejszą diagnostykę osobowości. 

Poznaj swoją osobowość

Zakres badań kwestionariuszami NEO-PI-R oraz NEO-FFI jest bardzo szeroki. Można posługiwać się nim dla lepszego poznania swojej osobowości lub zrozumienia zachowań innych ludzi. Omawiane narzędzia psychometryczne znajdują szerokie zastosowanie w diagnozie indywidualnej na potrzeby kliniczne, edukacyjne, samorozwojowe i psychoterapeutyczne, doradztwa zawodowego i selekcji, a także w badaniach naukowych. Stosuje się je również prognozowania możliwości adaptacyjnych do środowiska szkolnego lub zawodowego. Na podstawie diagnozy wyżej wymienionymi kwestionariuszami można też m.in. przewidzieć wybór zawodu, preferowane rodzaje aktywności życiowej czy też powodzenie procesu terapeutycznego.

Sprawdź:

Badanie osobowości NEO-PI-R on-line 

Badanie inteligencji Test Matryc Ravena on-line

Badanie funkcji mózgu po COVID-19

Bibliografia: 

Siuta, J. (2006). Inwentarz osobowości NEO-PI-R Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.